آیا کمبود خواب می تواند منجر به افزایش وزن شود؟

 

آیا کمبود خواب می تواند منجر به افزایش وزن شود؟

خواب، کارکردی جسمانی- روانی برای انسان است بدین معنا که از بُعد جسمانی به بافت­های مغز فرصتی می­دهد تا تجدید قوا کند و خستگی بوجود آمده برطرف گردد و از لحاظ روانی باعث آرامش و تمرکز حواس می­شود. مدت زمان خواب نقش مهمی در چاقی و لاغری افراد دارد چون سبب تغییر در سطح هورمون­های سیری و گرسنگی می­شود و مقدار غذای دریافتی فرد را تحت تأثیر قرار می­دهد. بعضی از افراد اگر بیشتر از حد نیاز بخوابند، چون تحرک کمتری دارند انرژی بیشتری ذخیره می­کنند و چاق می­شوند و عده­ای با زیاد خوابیدن اشتهایشان کور می­شود و لاغر می­شوند. کم خوابی هم به این شکل است.

در عده ­ای باعث لاغری و در عده­ای عامل چاقی است. مثلاً چون با کم خوابی فرصت بیشتری برای خوردن فراهم می­شود چاق می­شوند. کم خوابی باعث تغییر سطح هورمون­هایی مثل لپتین، گرلین و تغییرات سطح قند خون می­شود. البته ذکر این نکته مهم است که چاقی و لاغری مفرط، مشکلاتی چند علیتی هستند و از تعامل بین عوامل مختلف جسمی، روانی و محیطی نشأت می­گیرند. کیفیت خواب هم در کاهش و افزایش وزن تأثیر دارد. مثلاً کسانی که خواب حساس دارند و نصف شب بیدار می­شوند و تا مدتی نمی­خوابند احتمالاً به خوردن پناه می­برند و چاق می­شوند یا چون به اندازه کافی نخوابیدند و خواب­شان کیفیت خوبی نداشته است تحریک پذیر و مضطرب می­شوند و لاغر.

در کم خوابی، فرد آرام آرام نیاز به خواب را حس نمی­کند و کم کم توانایی ذهنی و عملکرد روانی­اش تغییر می­کند بدون اینکه خودش متوجه شود. خودآگاهی هیجانی و جسمی ­اش پایین می­ آید و مستعد اضطراب و تشویش فکری و نگرانی خواهد بود. در پرخوابی فرد کم کم خموده، بی ­انرژی، گوشه­ گیر و کم تحمل شده و مستعد افسردگی و بی­ انگیزگی می­شود. رابطه بین افسردگی و چاقی هم دوطرفه است. گاهاً افسردگی باعث لاغری هم می­شود.

بصورت کلی خواب دارای دو مرحله اصلی می­باشد: خواب بدون حرکات سریع چشمی (NON REM) و خواب با حرکات سریع چشمی (REM). در ابتدای خواب انسان وارد مرحله خواب بدون حرکات سریع چشم می­شود که خود این مرحله دارای ۴ قسمت به ترتیب است. وقتی بیدار و فعال هستیم، مغز امواج بتا صادر می‌کند. دامنه این امواج ضعیف و فرکانس آن­ها بین ۱۵ تا ۱۷ سیکل بر ثانیه است. وقتی چشم‌هایمان را می‌بندیم و پیش از بخواب رفتن، مغز امواج آلفای زیادی صادر می­کند. امواج آلفا دامنه ضعیف و فرکانس­ های بین ۸ تا ۱۳ سیکل بر ثانیه دارند. وقتی ما به مرحله اول خواب وارد می‌شویم، امواج مغزی از آهنگ آلفا به تتا عبور می‌کنند. امواج تتا که فرکانس آن­ها بین ۶ تا ۸ سیکل بر ثانیه است با حرکات آرام چشمی همراه هستند. تبدیل امواج آلفا به امواج تتا می‌تواند حالت خواب آور به دنبال بیاورد. اگر در این مرحله از خواب بیرون بیاییم، احتمالا احساس خواهیم کرد که اصلا نخوابیده‌ایم. در طول مرحله دوم امواج مغزی دامنه متوسط و فرکانس تقریبا ۴ تا ۷ سیکل در ثانیه را نشان می‌دهد. در این مرحله عمق خواب کمی بیشتر می­شود. بعد وارد مرحله سوم خواب می‌شویم که فعالیت امواج دلتا با ارتفاع بالا ( و فرکانس کمتر از ۳،۵ هرتز) است. تمایز بین مرحله سوم و چهارم خواب کاملا مشخص نیست. مرحله سوم دارای ۲۵ تا ۵۰ درصد فعالیت دلتا و مرحله چهارم بیشتر از ۵۰ درصد فعالیت دلتا را دارا است.مرحله چهار عمیق‌ترین مرحله خواب را تشکیل می‌دهد. مرحله‌ای که بیدار شدن از آن دشوار است. تنها صدای بلند موجب بیداری فرد از این مرحله خواب می‌شود و وقتی هم که بیدار شد، گیج و منگ است. در این مرحله امواج دلتا کند می‌شوند، تعداد آنها به نیم تا دو سیکل در ثانیه می‌رسد. تقریبا نیم ساعت پس از خواب عمیق در مرحله چهار ما مسیر برگشت را پیش می‌گیریم یعنی دوباره هر یک از مراحل را پشت سر می‌گذاریم تا به مرحله‌ای برسیم که آن را خواب با حرکات سریع چشمی (REM) می­نامند. پلک­ها بسته­ اند اما چشم­ها حرکت می­کنند و همراه با حرکت چشم­ها ضربان قلب و تنفس نیز تند می­شود و مغز فعالیتش را از سر می­گیرد. رؤیا در این مرحله از خواب روی می­دهند و اگر شخص در این مرحله از خواب بیدار شود، آخرین رؤیای خود را بخاطر می ­آورد.

چه کم خوابی و چه پرخوابی در نداشتن وزن ایده ­آل تأثیر مستقیم دارند مثلاً ممکن است کم خوابی بخاطر استرس یا مشکلات هیجانی بروز کند یا پرخوابی نوعی فرار از زندگی عادی باشد زندگی­ای که به سختی قابل تحمل است. در این راستا پیشنهاد می­شود برای حل مشکل خواب حتماً به روانشناس مراجعه شود تا بجای استفاده بی­رویه از قرص­های خواب­ آور و عادت کردن به آن­ها، روش­های علمی برای حل و فصل کردن آن اتخاذ شود.

 

مهدی علی­محمدی  

روانشناس و مشاور خانواده

درباره نویسنده :