آیا کمبود خواب می تواند منجر به افزایش وزن شود؟
خواب، کارکردی جسمانی- روانی برای انسان است بدین معنا که از بُعد جسمانی به بافتهای مغز فرصتی میدهد تا تجدید قوا کند و خستگی بوجود آمده برطرف گردد و از لحاظ روانی باعث آرامش و تمرکز حواس میشود. مدت زمان خواب نقش مهمی در چاقی و لاغری افراد دارد چون سبب تغییر در سطح هورمونهای سیری و گرسنگی میشود و مقدار غذای دریافتی فرد را تحت تأثیر قرار میدهد. بعضی از افراد اگر بیشتر از حد نیاز بخوابند، چون تحرک کمتری دارند انرژی بیشتری ذخیره میکنند و چاق میشوند و عدهای با زیاد خوابیدن اشتهایشان کور میشود و لاغر میشوند. کم خوابی هم به این شکل است.
در عده ای باعث لاغری و در عدهای عامل چاقی است. مثلاً چون با کم خوابی فرصت بیشتری برای خوردن فراهم میشود چاق میشوند. کم خوابی باعث تغییر سطح هورمونهایی مثل لپتین، گرلین و تغییرات سطح قند خون میشود. البته ذکر این نکته مهم است که چاقی و لاغری مفرط، مشکلاتی چند علیتی هستند و از تعامل بین عوامل مختلف جسمی، روانی و محیطی نشأت میگیرند. کیفیت خواب هم در کاهش و افزایش وزن تأثیر دارد. مثلاً کسانی که خواب حساس دارند و نصف شب بیدار میشوند و تا مدتی نمیخوابند احتمالاً به خوردن پناه میبرند و چاق میشوند یا چون به اندازه کافی نخوابیدند و خوابشان کیفیت خوبی نداشته است تحریک پذیر و مضطرب میشوند و لاغر.
در کم خوابی، فرد آرام آرام نیاز به خواب را حس نمیکند و کم کم توانایی ذهنی و عملکرد روانیاش تغییر میکند بدون اینکه خودش متوجه شود. خودآگاهی هیجانی و جسمی اش پایین می آید و مستعد اضطراب و تشویش فکری و نگرانی خواهد بود. در پرخوابی فرد کم کم خموده، بی انرژی، گوشه گیر و کم تحمل شده و مستعد افسردگی و بی انگیزگی میشود. رابطه بین افسردگی و چاقی هم دوطرفه است. گاهاً افسردگی باعث لاغری هم میشود.
بصورت کلی خواب دارای دو مرحله اصلی میباشد: خواب بدون حرکات سریع چشمی (NON REM) و خواب با حرکات سریع چشمی (REM). در ابتدای خواب انسان وارد مرحله خواب بدون حرکات سریع چشم میشود که خود این مرحله دارای ۴ قسمت به ترتیب است. وقتی بیدار و فعال هستیم، مغز امواج بتا صادر میکند. دامنه این امواج ضعیف و فرکانس آنها بین ۱۵ تا ۱۷ سیکل بر ثانیه است. وقتی چشمهایمان را میبندیم و پیش از بخواب رفتن، مغز امواج آلفای زیادی صادر میکند. امواج آلفا دامنه ضعیف و فرکانس های بین ۸ تا ۱۳ سیکل بر ثانیه دارند. وقتی ما به مرحله اول خواب وارد میشویم، امواج مغزی از آهنگ آلفا به تتا عبور میکنند. امواج تتا که فرکانس آنها بین ۶ تا ۸ سیکل بر ثانیه است با حرکات آرام چشمی همراه هستند. تبدیل امواج آلفا به امواج تتا میتواند حالت خواب آور به دنبال بیاورد. اگر در این مرحله از خواب بیرون بیاییم، احتمالا احساس خواهیم کرد که اصلا نخوابیدهایم. در طول مرحله دوم امواج مغزی دامنه متوسط و فرکانس تقریبا ۴ تا ۷ سیکل در ثانیه را نشان میدهد. در این مرحله عمق خواب کمی بیشتر میشود. بعد وارد مرحله سوم خواب میشویم که فعالیت امواج دلتا با ارتفاع بالا ( و فرکانس کمتر از ۳،۵ هرتز) است. تمایز بین مرحله سوم و چهارم خواب کاملا مشخص نیست. مرحله سوم دارای ۲۵ تا ۵۰ درصد فعالیت دلتا و مرحله چهارم بیشتر از ۵۰ درصد فعالیت دلتا را دارا است.مرحله چهار عمیقترین مرحله خواب را تشکیل میدهد. مرحلهای که بیدار شدن از آن دشوار است. تنها صدای بلند موجب بیداری فرد از این مرحله خواب میشود و وقتی هم که بیدار شد، گیج و منگ است. در این مرحله امواج دلتا کند میشوند، تعداد آنها به نیم تا دو سیکل در ثانیه میرسد. تقریبا نیم ساعت پس از خواب عمیق در مرحله چهار ما مسیر برگشت را پیش میگیریم یعنی دوباره هر یک از مراحل را پشت سر میگذاریم تا به مرحلهای برسیم که آن را خواب با حرکات سریع چشمی (REM) مینامند. پلکها بسته اند اما چشمها حرکت میکنند و همراه با حرکت چشمها ضربان قلب و تنفس نیز تند میشود و مغز فعالیتش را از سر میگیرد. رؤیا در این مرحله از خواب روی میدهند و اگر شخص در این مرحله از خواب بیدار شود، آخرین رؤیای خود را بخاطر می آورد.
چه کم خوابی و چه پرخوابی در نداشتن وزن ایده آل تأثیر مستقیم دارند مثلاً ممکن است کم خوابی بخاطر استرس یا مشکلات هیجانی بروز کند یا پرخوابی نوعی فرار از زندگی عادی باشد زندگیای که به سختی قابل تحمل است. در این راستا پیشنهاد میشود برای حل مشکل خواب حتماً به روانشناس مراجعه شود تا بجای استفاده بیرویه از قرصهای خواب آور و عادت کردن به آنها، روشهای علمی برای حل و فصل کردن آن اتخاذ شود.
مهدی علیمحمدی
روانشناس و مشاور خانواده
درباره نویسنده :
بدون دیدگاه